Giriş

Her ne kadar aynı kavramlar olduğu zannedilse de birbirinden oldukça farklı olan “ölüm geliri” ve “ölüm aylığı” hakkında açıklamalara geçmeden önce, 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nun (5510 Say. K.) “Tanımlar” başlıklı 3’üncü maddesinde geçen bazı terimlerin tanımlarına bakmak faydalı olacaktır.

Kısa vadeli sigorta kolları: İş kazası ve meslek hastalığı, hastalık ve analık sigortası kollarını, (5510 Say. K. m.3/4)

Uzun vadeli sigorta kolları: Malûllük, yaşlılık ve ölüm sigortası kollarını, (5510 Say. K. m.3/5)

Hak sahibi: Sigortalının veya sürekli iş göremezlik geliri ile malûllük, vazife malûllüğü veya yaşlılık aylığı almakta olanların ölümü halinde, gelir veya aylık bağlanmasına veya toptan ödeme yapılmasına hak kazanan eş, çocuk, ana ve babasını, (5510 Say. K. m.3/7)

Bakmakla yükümlü olduğu kişi: 5 inci maddenin birinci fıkrasının (b) bendi ile 60 ıncı maddenin birinci fıkrasının (c) bendinin (1), (2) ve (7) numaralı alt bentleri ile yedinci ve sekizinci fıkraları ile onikinci fıkrasındaki askeri öğrenci adayları ile Jandarma ve Sahil Güvenlik Akademisi öğrenci adayları dışında kalan genel sağlık sigortalısının, sigortalı sayılmayan veya isteğe bağlı sigortalı olmayan, kendi sigortalılığı nedeniyle gelir veya aylık bağlanmamış olan;

1. Eşini,
2. 18 yaşını, lise ve dengi öğrenim veya 5/6/1986 tarihli ve 3308 sayılı Meslekî Eğitim Kanununda belirtilen aday çıraklık ve çıraklık eğitimi ile işletmelerde meslekî eğitim görmesi halinde 20 yaşını, yükseköğrenim görmesi halinde 25 yaşını doldurmamış ve evli olmayan çocukları ile yaşına bakılmaksızın bu Kanuna göre malûl olduğu tespit edilen evli olmayan çocuklarını,
3. Geçiminin genel sağlık sigortalısı tarafından sağlandığı Kurumca belirlenen kriterlere göre tespit edilen ana ve babasını, (5510 Say. K. m.3/10)

Gelir: İş kazası veya meslek hastalığı halinde sigortalıya veya sigortalının ölümü halinde hak sahiplerine, yapılan sürekli ödemeyi, (5510 Say. K. m.3/16)

Aylık: Malûllük, yaşlılık ve ölüm sigortaları ile vazife malûllüğü halinde yapılan sürekli ödemeyi, (5510 Say. K. m.3/17)

Tanımdan da anlaşıldığı üzere; iş kazası ve meslek hastalığına bağlı olarak ölümün meydana gelmesi halinde hak sahiplerine “ölüm geliri” bağlanırken, ölümün başka bir sebeple gerçekleşmesi durumunda ise “ölüm aylığı” bağlanmaktadır.

ÖLÜM GELİRİ

5510 Say. K. m.16/1-c’de; iş kazası veya meslek hastalığı sigortasından sağlanan haklar arasında, “iş kazası veya meslek hastalığı sonucu ölen sigortalının hak sahiplerine, gelir bağlanması” da sayılmıştır. 5510 Say. K. m.20’de ise; “iş kazası veya meslek hastalığı nedeniyle ölenlerin veya iş kazası veya meslek hastalığı sonucu meslekte kazanma gücünü % 50 veya daha fazla oranda kaybetmesi nedeniyle sürekli iş göremezlik geliri bağlanmış iken ölenlerin hak sahiplerine ölüm geliri bağlanacağı” hükmü yer almaktadır.

Kısaca ölüm geliri; sigortalının sürekli iş göremezlik geliri almakta iken ya da iş kazası veya meslek hastalığı sonucu hayatını kaybetmesi sonucu sigortalının hak sahiplerine bağlanan gelirdir.

Ölen sigortalının hak sahiplerine ölüm geliri bağlanırken, ölen sigortalının yaşı, belirli bir sigortalılık süresi veya prim ödeme gün şartı bulunmamaktadır. Sigortalı çalışmaya başladığı gün iş kazası sonucunda vefat etse dahi hak sahiplerine ölüm geliri bağlanabilecektir.

ÖLÜM GELİRİ NASIL HESAPLANIR?

İş kazası ile meslek hastalığı sigortasından bağlanacak gelirlerin hesaplanmasında esas tutulacak aylık kazanç, 5510 Say. K. m.17’de belirtilen esaslara göre hesaplanacak günlük kazancın otuz katıdır.

Bu maddeye göre, günlük kazanç tutarı;

(a) İş kazasının olduğu tarihten, meslek hastalığında ise iş göremezliğin başladığı tarihten önceki on iki aydaki son üç ay içinde prime esas kazançlar toplamının, bu kazançlara esas prim ödeme gün sayısına bölünmesi suretiyle hesaplanır.

(b) On iki aylık dönemde çalışmamış ve ücret almamış olan sigortalı; çalışmaya başladığı ay içinde iş kazası veya meslek hastalığı nedeniyle iş göremezliğe uğrarsa verilecek ödeneklerin veya bağlanacak gelirlerin hesabına esas günlük kazanç, çalışmaya başladığı tarih ile iş göremezliğin veya iş kazasının başladığı tarih arasındaki sürede elde ettiği prime esas günlük kazanç toplamının, çalıştığı gün sayısına bölünmesi suretiyle bulunur.

(b) Çalışmaya başladığı gün iş kazasına uğraması halinde ise aynı veya emsal işte çalışan benzeri bir sigortalının günlük kazancı esas tutulacaktır.

KİMLER, HANGİ ORANDA ÖLÜM GELİRİNDEN FAYDALANIR?

5510 Say. K. m.3/7’de, “hak sahipleri”; “sigortalının veya sürekli iş göremezlik geliri ile malûllük, vazife malûllüğü veya yaşlılık aylığı almakta olanların ölümü halinde, gelir veya aylık bağlanmasına veya toptan ödeme yapılmasına hak kazanan eş, çocuk, ana ve babası” olarak tanımlanmıştır.

5510 Say. K. m.20’ye göre; yukarıda geçen 17. maddede belirtilen esaslara göre belirlenecek olan aylık kazancın %70’i, anılan kanunun 34. maddesine belirlenen (ölüm aylığının hak sahiplerine paylaştırılması) kriterlere göre hak sahiplerine gelir olarak bağlanacaktır.

Diğer bir anlatımla, iş kazası veya meslek hastalığı sonucu ölen sigortalının, 5510 Say. K. m. 17’ye göre belirlenecek olan aylık kazancının % 70’i, hak sahipleri olan, ölenin eşi, çocukları ve ana-babası arasında, anılan kanunun 34. Maddesinde belirlenen oranlara göre, ölüm gelir olarak paylaştırılacaktır.

Hemen belirmek gerekir ki; hak sahiplerine bağlanacak aylıkların toplamı sigortalıya ait aylığın tutarını geçemez. Bu sınırın aşılmaması için gerekirse hak sahiplerinin aylıklarından orantılı olarak indirimler yapılır. (5510 Say. K. m.34/son)

Buna göre hak sahiplerinin paylaşım oranlarını kısaca özetlemek gerekirse;

(1) ÖLENİN DUL KALAN EŞİ

• % 50 ; Dul kalan eş çalışıyorsa, aylık bağlanmış çocuğu varsa.
• % 75 ; Dul kalan eş çalışmıyorsa, kendi sigortalılığı nedeniyle gelir veya aylık bağlanmamışsa ve hak sahibi çocuk yoksa.

Ölüm gelirinden sadece dul kadın değil, eşi ölen erkek de yararlanabilmektedir. Dul eşin çalışması ölüm geliri almasına engel değildir.

(2) ÖLENİN ÇOCUKLARI

Çocuklara ölüm geliri bağlanabilmesinin ön koşulu, “çalışmama ve kendi sigortalılıkları nedeniyle gelir veya aylık bağlanmamış olması”dır.

Ölen sigortalının ön koşulu sağlayan;

• 18 yaşını, lise ve dengi öğrenim görmesi halinde 20 yaşını, yüksek öğrenim yapması halinde 25 yaşını doldurmayanların veya,
• Kurum Sağlık Kurulu kararı ile çalışma gücünü en az % 60 oranında yitirip malûl olduğu anlaşılanların veya,
• Yaşları ne olursa olsun evli olmayan, evli olmakla beraber sonradan boşanan veya dul kalan kızlarının,

her birine, 5510 Say. K. m. 17’ye göre belirlenecek olan aylık kazancın %70’inin, %25’i,

• Yukarıda belirtilen çocuklardan sigortalının ölümü ile anasız ve babasız kalan veya sonradan bu duruma düşenlerle, ana ve babaları arasında evlilik bağı bulunmayan veya sigortalının ölümü tarihinde evlilik bağı bulunmakla beraber ana veya babaları sonradan evlenenler ile kendisinden başka aylık alan hak sahibi bulunmayanların,

her birine 5510 Say. K. m. 17’ye göre belirlenecek olan aylık kazancın %70’inin, %50’si,

oranında gelir bağlanır.

Sigortalı tarafından evlât edinilmiş, tanınmış veya soy bağı düzeltilmiş veya babalığı hükme bağlanmış çocukları ile sigortalının ölümünden sonra doğan çocukları, bağlanacak aylıktan yukarıda belirtilen esaslara göre yararlanır.

(3) ÖLENİN ANNE BABASI

Hak sahibi eş ve çocuklardan artan hisse bulunması halinde (ana ve babanın 65 yaşın üstünde olması halinde ise artan hisseye bakılmaksızın) her türlü kazanç ve irattan elde etmiş olduğu gelirinin asgari ücretin net tutarından daha az olması ve diğer çocuklarından hak kazanılan gelir ve aylıklar hariç olmak üzere gelir ve/veya aylık bağlanmamış olması şartıyla ana ve babaya toplam, ölen sigortalının 5510 Say. K. m. 17’ye göre belirlenecek olan aylık kazancın %70’inin, %25’i oranında; ölüm geliri bağlanır. (5510 Say. K. m. 34/1-d)

ÖLÜM GELİRİ İÇİN BAŞVURU NEREYE YAPILIR?

Ölüm geliri bağlanabilmesi için hak sahiplerinin veya temsilcilerinin dilekçe ile Sosyal Güvenlik İl Müdürlüklerine ya da Sosyal Güvenlik Merkezle­rine başvuruda bulunmaları gerekmektedir.

Ayrıca, www.turkiye.gov.tr adresi üzerinden başvuru imkânı bulunmaktadır.

ÖLÜM AYLIĞI

Ölüm aylığı, ölüm gelirinden farklı olarak uzun vadeli sigorta kolundan sağlanan bir hak olup, belirli sigortalılık süresi ve prim ödeme gün sayısı koşuluna bağlıdır.

5510 Say. K. “Ölüm sigortasından sağlanan haklar ve yararlanma şartları” başlıklı 32. Maddesine göre ölen sigortalıların hak sahiplerine ölüm aylığı bağlanabilmesi için;

• En az 1800 gün malullük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primi bildirilmiş veya,
• 4/1-a sigortalıları için, her türlü borçlanma süreleri hariç en az 5 yıldan beri sigortalı bulunup, toplam 900 gün malullük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primi bildirilmiş,

olması şartları aranmaktadır.

Ölüm tarihinin 01 Ekim 2008 tarihinden önce olması halinde ölüm aylığı için aranan 900 gün prim ödeme koşulunu hak sahipleri borçlanma yoluyla da yerine getirilebilmektedir. Bu tarihten sonra ölen sigortalıların hak sahiplerine ölüm aylığı bağlanması için sigortalının sağlığında her türlü borçlanma hariç 900 gün SSK primi ödemiş olması şartı aranmaktadır.

Ayrıca, kendi nam ve hesabına (5510 Say. K. m.4-b) çalışan sigortalıların hak sahiplerine ölüm aylığı bağlanabilmesi için ölen sigortalıların genel sağlık sigortası primi dâhil, prim ve prime ilişkin her türlü borçlarının ödenmiş olması gereklidir.

Ölüm aylığı için hak sahipleri, ölen sigortalının; “eşi, çocukları ve anne-babası”dır.

Sigortalının birden çok sigorta kapsamında hizmeti varsa ölüm aylığı bu sigorta statülerinin sonuncusu üzerinden bağlanır.

5510 Say. K. ‘Ölüm sigortasından bağlanacak aylığın hesaplanması’ başlıklı 33. maddesinde belirtilen esaslar dâhilinde hesaplanacak olan ölüm aylığı; anılan Kanunun 34. maddesine göre hak sahiplerine aşağıdaki gibi paylaştırılır.

Bu kapsamda, dul kalan eşe, çocuklara ve ana-babaya bağlanacak ölüm aylığı ile ilgili hususlar, ölüm geliri için yukarıda yaptığımız açıklamalarla aynı olduğu için tekrara düşmemek adına atıfta bulunmakla yetiniyoruz.

AYLIK VE GELİRLERİN BİRLEŞMESİ

Hak sahiplerine bağlanacak aylık ve gelirlerin birden fazla olma ihtimallerinde uygulanacak usuller, 5510 Say. Kanun’un “Aylık ve gelirlerin birleşmesi” başlıklı 54’üncü maddesinde ele alınmıştır.

5510 Say. K. m. 54- Bu Kanuna göre bağlanacak aylık ve gelirlerin birleşmesi durumunda;

a) Uzun vadeli sigorta kollarından;

1. Hem malûllük hem de yaşlılık aylığına hak kazanan sigortalıya, bu aylıklardan yüksek olanı, aylıklar eşitse yalnız yaşlılık aylığı,
2. Malûllük, vazife malûllüğü veya yaşlılık aylığı ile birlikte, ölen eşinden dolayı da aylığa hak kazanan sigortalıya her iki aylığı,
3. Ana ve babasından ayrı ayrı aylığa hak kazanan çocuklara, yüksek olan aylığın tamamı, az olan aylığın yarısı,
4. Birden fazla çocuğundan aylığa hak kazanan ana ve babaya en fazla ödemeye imkân veren ilk iki dosyadan yüksek olan aylığın tamamı, düşük olan aylığın yarısı,
5. (Değişik: 17/4/2008-5754/34 md.) Hem eşinden, hem de ana ve/veya babasından ölüm aylığına hak kazananlara, tercihine göre eşinden ya da ana ve/veya babasından bağlanacak aylığı,
6. (Ek: 17/4/2008-5754/34 md.) Bu Kanuna göre vazife malûllüğü aylığı almakta iken, tekrar sigortalı olanlardan hem vazife malûllüğüne hem de malûllük aylığına hak kazananlara bu aylıklardan yüksek olanı, aylıkları eşitse yalnızca vazife malûllüğü aylığı, bunlardan hem vazife malûllüğü hem de yaşlılık aylığına hak kazananlara, bu aylıkların her ikisi,
7. (Ek: 17/4/2008-5754/34 md.) Evliliğin ölüm nedeniyle sona ermesi durumunda sonraki eşinden de aylığa hak kazananlara tercih ettiği aylığı,

bağlanır.

b) Kısa vadeli sigorta kollarından;

1. Sürekli iş göremezlik geliriyle birlikte ölen eşinden dolayı da gelire hak kazanan eşe her iki geliri,
2. Ana ve babadan ayrı ayrı gelire hak kazananlara, yüksek olan gelirin tamamı, az olanın yarısı,
3. (Değişik: 17/4/2008-5754/34 md.) Birden fazla çocuğundan gelire hak kazanan ana ve babaya, en fazla ödemeye imkân veren ilk iki dosyadan yüksek olan gelirin tamamı, düşük olan gelirin yarısı,
4. (Değişik: 17/4/2008-5754/34 md.) Hem eşinden, hem de ana ve/veya babasından ölüm gelirine hak kazananlara, tercihine göre eşinden ya da ana ve/veya babasından bağlanacak geliri,
5. (Ek: 17/4/2008-5754/34 md.) Evliliğin ölüm nedeniyle sona ermesi durumunda sonraki eşinden de gelire hak kazananlara tercih ettiği geliri,

bağlanır.

1. c) (Değişik: 17/4/2008-5754/34 md.) Malûllük, yaşlılık, ölüm sigortaları ve vazife malûllüğü ile iş kazası ve meslek hastalığı sigortasından hak kazanılan aylık ve gelirler birleşirse, sigortalıya veya hak sahibine bu aylık veya gelirlerden yüksek olanın tamamı, az olanın yarısı, eşitliği halinde ise iş kazası ve meslek hastalığından bağlanan gelirin tümü, malûllük, vazife malûllüğü veya yaşlılık aylığının yarısı bağlanır.

Birinci fıkradaki sıralamaya göre yapılacak değerlendirmeler sonucunda, bir kişide ikiden fazla gelir veya aylık birleştiği takdirde, bu gelir ve aylıklardan en fazla ödemeye imkân veren iki dosya üzerinden gelir veya aylık bağlanır, diğer dosya veya dosyalardaki gelir ve aylık hakları durum değişikliği veya diğer bir dosyadan gelir veya aylığa hak kazanıldığı tarihe kadar düşer.

Av. Arb. Zekeriya YILMAZ